Zapalenie odbytnicy po radioterapii, znane również jako radiacyjne zapalenie odbytnicy, to stan charakteryzujący się uszkodzeniem odbytnicy po ekspozycji na promieniowanie rentgenowskie lub inne promieniowanie jonizujące jako część terapii radiacyjnej. radiacyjne zapalenie odbytnicy może występować jako ostre zapalenie (oraz związanym z tym radiacyjnym zapaleniem okrężnicy), lub jako przewlekłe zmiany charakteryzujące się rozszerzeniem naczyń związanymi z promieniowaniem (RAVE) oraz przewlekłą radiopatią odbytnicy. Radiacyjne zapalenie odbytnicy najczęściej występuje po radioterapii miednicy w leczeniu nowotworów, takich jak rak szyjki macicy, rak prostaty, rak pęcherza moczowego i rak odbytnicy. RAVE i przewlekła radiopatia odbytnicy dotyczą dolnej części jelita, głównie esicy i odbytnicy, i były wcześniej nazywane przewlekłym radiacyjnym zapaleniem odbytnicy, chorobą promieniowania miednicy i radiacyjną enteropatią.

Oznaki i objawy 

Ostre radiacyjne zapalenie odbytnicy często powoduje ból w miednicy, biegunkę, nagłe parcie na stolec oraz uczucie potrzeby wypróżnienia mimo pustego jelita (tenesmus). Może również wystąpić krwawienie z odbytu i nietrzymanie stolca, ale są one rzadsze. Przewlekłe uszkodzenia odbytnicy (ponad 3 miesiące) mogą powodować krwawienia z odbytu, nietrzymanie stolca lub zmiany w nawykach jelitowych. Ciężkie przypadki mogą prowadzić do zwężeń lub tworzenia przetok. Przewlekła radiopatia odbytnicy może pojawić się w medianie czasu od 8 do 12 miesięcy po radioterapii.

Diagnoza 

W przypadku podejrzenia przewlekłej radiopatii odbytnicy lub RAVE, konieczna jest dokładna ocena objawów. Ocena powinna obejmować ocenę czynników ryzyka dla alternatywnych przyczyn zapalenia odbytnicy, takich jak zapalenie okrężnicy wywołane przez Clostridium difficile, stosowanie NLPZ i historia podróży. Objawy takie jak biegunka i bolesne wypróżnienia muszą być systematycznie badane, a ich przyczyny starannie leczone. Należy rozważyć badania na obecność infekcji pasożytniczych (amebioza, giardioza) oraz infekcji przenoszonych drogą płciową (Neisseria gonorrhoeae i wirus opryszczki pospolitej). Lokalizacja radioterapii jest ważna, ponieważ radioterapia skierowana na inne obszary ciała niż miednica (np. mózg, klatka piersiowa) nie powinna sugerować radiopatii odbytnicy.

Endoskopia jest głównym narzędziem diagnostycznym uszkodzeń odbytnicy spowodowanych radioterapią, zarówno kolonoskopia, jak i sigmoidoskopia elastyczna. RAVE jest zazwyczaj rozpoznawane na podstawie makroskopowych zmian w endoskopii charakteryzujących się rozszerzeniami naczyń. Biopsja błony śluzowej może pomóc w wykluczeniu innych przyczyn zapalenia odbytnicy, ale nie jest rutynowo konieczna i może zwiększać ryzyko rozwoju przetok. Telangiektazje są charakterystyczne i podatne na krwawienia. Dodatkowe zmiany endoskopowe mogą obejmować bladość, obrzęk i kruchość błony śluzowej.

Klasyfikacja

Radiacyjne zapalenie odbytnicy może wystąpić kilka tygodni po leczeniu, lub po kilku miesiącach lub latach:

• Ostre radiacyjne zapalenie odbytnicy — objawy pojawiają się w ciągu pierwszych 3 miesięcy po terapii. Objawy te obejmują biegunkę i nagłą potrzebę wypróżnienia.
• Rozszerzenia naczyń związane z radioterapią (RAVE) i przewlekła radiopatia odbytnicy — wcześniej znane jako „przewlekłe radiacyjne zapalenie odbytnicy”, pojawiają się 3-6 miesięcy po początkowej ekspozycji. RAVE charakteryzuje się krwawieniem z odbytnicy, przewlekłą utratą krwi i anemią. Przewlekła radiopatia odbytnicy charakteryzuje się nagłym parciem, zmianą kalibru i konsystencji oraz zwiększonym wydzielaniem śluzu. Ciężkie przypadki mogą prowadzić do przetok i zwężeń, które są rzadkie.